Τα καροτενοειδή αποτελούν μία από τις κυριότερες κατηγορίες φυσικών χρωστικών. Πρόκειται για συστατικά που απαντώνται ευρέως στα φυτά καθώς επίσης και σε φωτοσυνθετικούς οργανισμούς όπως σε ορισμένα φύκη, μύκητες και βακτήρια. Το χαρακτηριστικό κόκκινο, κίτρινο και πορτοκαλί χρώμα αρκετών γνωστών φρούτων και λαχανικών, όπως είναι η ντομάτα, το καρότο, τα βερίκοκα κ.α., αποδίδεται στην παρουσία αυτών των χρωστικών ενώσεων. Τα καροτενοειδή φαίνεται να έχουν πολλαπλά οφέλη για την υγεία μας λόγω της ισχυρής αντιοξειδωτικής τους δράσης. Λόγω αυτού θεωρείται ότι μπορεί να συμβάλλουν στην πρόληψη εμφάνισης πολλών χρόνιων παθήσεων, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, νευροεκφυλιστικές παθήσεις κ.α.

Ποια είναι τα οφέλη για την υγεία;

Σύμμαχος στην υγεία των ματιών

Τα καροτενοειδή μπορεί να συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου αλλοίωσης του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, μιας πάθησης των ματιών που αποτελεί μια από τις βασικότερες αιτίες μείωσης της όρασης σε άτομα τρίτης ηλικίας. Συγκεκριμένα, τα καροτενοειδή, η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη φαίνεται να παίζουν σημαντικό΄ρόλο στην υγεία των ματιών. Τα συγκεκριμένα καροτενοειδή εντοπίζονται στην ωχρά κηλίδα του ματιού, βελτιώνοντας την οπτική οξύτητα και προστατεύοντας τον αμφιβληστροειδή χιτώνα από τις οξειδωτικές βλάβες που προκαλούνται μέσω της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Βοηθός στην υγεία της καρδιάς 

Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι τα καροτενοειδή έχουν μια προστατευτική δράση απέναντι στην εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων. Συγκεκριμένα, όσο πιο χαμηλά είναι τα επίπεδα των καροτενοειδών στον ορό (α-καροτένιο, β-καροτένιο, β-κρυπτοξανθίνη, λυκοπένιο και λουτεΐνη/ζεαξανθίνη) τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων και ιδιαίτερα στα υπερτασικά άτομα.

Συμβάλλουν στην πρόληψη του καρκίνου

Μελέτες έχουν δείξει ότι το λυκοπένιο, που ανήκει στην κατηγορία των καροτενοειδών, φαίνεται να έχει μία προστατευτική δράση στην εμφάνιση καρκίνου του προστάτη. Συνεπώς, φαίνεται ότι επιδρούν προστατευτικά απέναντι στον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και ιδιαιτέρα καρκίνου του προστάτη στους άνδρες.

Ποιες είναι οι κατηγορίες των καροτενοειδών;

Τα καροτενοειδή διακρίνονται σε δύο κατηγορίες με βάση τη χημική τους δομή:

Καροτένια

Πρόκειται για υδατάνθρακες των οποίων οι αλυσίδες και οι δεσμοί δίνουν το κόκκινο και πορτοκαλί χρώμα στα τρόφιμα. Σε αυτήν την ομάδα ανήκουν μεταξύ άλλων: το α-καροτένιο, το β-καροτένιο, και το λυκοπένιο. Για παράδειγμα, η παρουσία του β-καροτενίου στα καρότα είναι αυτή που τους προσδίδει το χαρακτηριστικό πορτοκαλί χρώμα τους.

Ξανθοφύλλες

Οι ξανθοφύλλες είναι τα οξυγονωμένα παράγωγα των καροτενίων, δηλαδή περιέχουν επιπλέον άτομα οξυγόνου στη δομή τους. Συνήθως, οι ξανθοφύλλες έχουν κίτρινο χρώμα. Σε αυτήν την ομάδα ανήκουν μεταξύ άλλων: ασταξανθίνη, β-κρυπτοξανθίνη, λουτεΐνη, ζεαξανθίνη. Επίσης, ορισμένα καροτενοειδή έχουν την ικανότητα να μετατρέπονται σε ρετινόλη (Βιταμίνη Α) όταν καταναλώνονται, και με βάση αυτή τους την ιδιότητα μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες:

  • Προβιταμίνες Α: όπως β-καροτένιο, α-καροτένιο, β-κρυπτοξανθίνη.
  • Οι ενώσεις αυτές είναι πρόδρομες ουσίες της ρετινόλης και για αυτό χαρακτηρίζονται ως προβιταμίνη Α.
  • Μη-προβιταμίνες Α: όπως λουτεΐνη, ζεαξανθίνη.

Τα καροτενοειδή συναντώνται σε μια ποικιλία φυτικών τροφίμων, ειδικά σε εκείνα με έντονα χρώματα. Για παράδειγμα α-καροτένιο βρίσκουμε στα καρότα, την κολοκύθα και στα χόρτα, ενώ β-καροτένιο στα καρότα, στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, στη γλυκοπατάτα, στο πεπόνι και στην κολοκύθα. Λουτεΐνη και ζεαξανθίνη συναντώμαι στις ντομάτες, την παπάγια, το γκρέιπφρουτ και το καρπούζι. Και β-κρυπτοξανθίνη στην κολοκύθα, την κολοκύθα, την κόκκινη πιπεριά, το πορτοκάλι και το καρότο. Εκτός από τα φρούτα και τα λαχανικά, υπάρχουν και άλλες τροφές πλούσιες σε καροτενοειδή. Τα αυγά, ιδιαίτερα ο κρόκος, περιέχουν λουτεΐνη και ζεαξανθίνη, ενώ ο σολομός και οι γαρίδες είναι γνωστά για την περιεκτικότητά τους σε ασταξανθίνη. Φυσικά, καροτενοειδή βρίσκουμε και σε μυρωδικά και μπαχαρικά, ακόμη και στον καφέ.

Συμπερασματικά

Από τα 500-600 καροτενοειδή που έχουν ήδη προσδιοριστεί, περίπου 40 απαντώνται στην ανθρώπινη διατροφή και περίπου 14 από αυτά απορροφώνται και χρησιμοποιούνται από τον οργανισμό.  Πλήθος μελετών έχουν συνδέσει τα καροτενοειδή μεταξύ με πολλαπλά οφέλη για την υγεία. Συγκεκριμένα, τα καροτενοειδή έχουν αναγνωριστεί για την αντιοξειδωτική τους δράση αλλά και τη συμβολή τους στην καλή υγεία των ματιών και της καρδιάς. Όλα τα παραπανω καθιστούν απαραίτητη την ύπαρξη τους στο καθημερινό διαιτολόγιο των ανθρώπων μέσω τροφίμων, όπως τα καρότα, οι γλυκοπατάτες, οι πιπεριές και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, που είναι πλούσιες πηγές καροτενοειδών.